Bệnh trĩ độ mấy thì cần phẫu thuật? Giải mã 4 cấp độ và hành trình thoát khỏi nỗi đau

Lời mở đầu: Bệnh trĩ – “Nỗi khổ thầm kín” cần được giải quyết khoa học

Bệnh trĩ, còn được gọi với tên dân gian là bệnh lòi dom, là một tình trạng y tế phổ biến, gây ra nhiều phiền toái và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Theo thống kê của Hội Hậu môn trực tràng học Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh tại Việt Nam dao động từ 30-50% ở lứa tuổi 30-60, trong đó phụ nữ chiếm tỷ lệ cao hơn nam giới, ở mức 61%. Bản chất của bệnh trĩ là các cấu trúc mạch máu nằm trong ống hậu môn, giúp kiểm soát việc đi ngoài. Tuy nhiên, khi các cấu trúc này bị sưng, viêm hoặc căng giãn quá mức, chúng sẽ trở thành một bệnh lý và được gọi là bệnh trĩ.

Bệnh trĩ thường được phân loại dựa trên vị trí phát triển so với đường lược, một đường phân chia hình răng cưa nằm giữa hậu môn và trực tràng. Có ba dạng chính của bệnh trĩ:

• Trĩ nội: Hình thành ở phía trên đường lược và được bao bọc bởi niêm mạc trực tràng. Ở giai đoạn đầu, búi trĩ nằm hoàn toàn bên trong và không thể nhìn thấy hoặc sờ thấy, chỉ có thể được phát hiện qua triệu chứng chảy máu khi đi tiêu.
• Trĩ ngoại: Xuất hiện ở phía dưới đường lược, nằm dưới lớp da xung quanh hậu môn. Dạng trĩ này thường có thể nhìn thấy và cảm nhận được bằng tay.
• Trĩ hỗn hợp: Là tình trạng bệnh nhân mắc cả trĩ nội và trĩ ngoại, khi búi trĩ kéo dài từ bên trong ra bên ngoài.

Việc hiểu đúng về bản chất và các cấp độ của bệnh trĩ là nền tảng quan trọng để xác định phương pháp điều trị phù hợp. Mỗi cấp độ bệnh đều có triệu chứng và chiến lược điều trị riêng, từ các biện pháp không xâm lấn cho đến can thiệp phẫu thuật, nhằm mục tiêu điều trị dứt điểm và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Phần I: Cơ sở khoa học và các yếu tố gây bệnh

Bệnh trĩ không xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất, mà thường là kết quả của sự kết hợp giữa nhiều yếu tố làm tăng áp lực lên các tĩnh mạch ở vùng hậu môn - trực tràng. Về mặt cơ chế, các tĩnh mạch này có xu hướng căng lên dưới áp lực và có thể bị phồng lên hoặc sung huyết. Sự gia tăng áp lực ở phần dưới trực tràng là yếu tố cốt lõi gây ra bệnh.

Có một số nhóm nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này:

• Thói quen đại tiện và chế độ ăn uống: Táo bón mạn tính là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra bệnh trĩ. Khi bị táo bón, người bệnh phải rặn mạnh và ngồi lâu trên bồn cầu, điều này làm tăng áp lực lên vùng hậu môn lên gấp 10 lần so với bình thường, tạo điều kiện cho búi trĩ hình thành và phát triển. Ngược lại, tiêu chảy mạn tính cũng có thể gây ra bệnh trĩ do tình trạng mất nước và phân quá mềm, kích thích liên tục vùng hậu môn. Chế độ ăn thiếu chất xơ và uống ít nước là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến táo bón.
• Lối sống và yếu tố nghề nghiệp: Những người có công việc đòi hỏi phải ngồi hoặc đứng trong thời gian dài, như nhân viên văn phòng, công nhân xí nghiệp, rất dễ mắc bệnh. Việc ngồi lâu làm giảm lưu thông máu đến vùng hậu môn, gây ứ đọng và tạo áp lực lên các tĩnh mạch. Ngoài ra, việc nâng vật nặng liên tục cũng là một yếu tố nguy cơ đáng kể.
• Yếu tố sinh lý và bệnh lý:

• Mang thai: Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong những tháng cuối, thường chịu áp lực lớn từ trọng lượng của thai nhi lên vùng sàn chậu, gây chèn ép và làm giãn các tĩnh mạch hậu môn trực tràng.
• Béo phì: Trọng lượng cơ thể quá mức cũng tạo áp lực gia tăng lên vùng dưới của trực tràng.
• Tuổi tác: Khi tuổi càng cao, các cấu trúc mô nâng đỡ tĩnh mạch ở hậu môn và trực tràng trở nên lỏng lẻo và nhão dần, khiến nguy cơ mắc bệnh trĩ tăng lên.
• Vấn đề di truyền: Một số tài liệu y khoa chỉ ra rằng tiền sử gia đình là một yếu tố nguy cơ có thể làm tăng khả năng phát triển bệnh trĩ. Tuy nhiên, một số chuyên gia khác lại khẳng định bệnh trĩ không phải là bệnh di truyền trực tiếp. Sự khác biệt này không phải là mâu thuẫn. Cơ sở của vấn đề này là một hiện tượng được gọi là "di truyền lối sống." Mặc dù bệnh trĩ không lây qua gen từ cha mẹ sang con cái, nhưng các thành viên trong cùng một gia đình thường có chung thói quen ăn uống và sinh hoạt. Nếu một gia đình có xu hướng ăn ít chất xơ, uống ít nước, hoặc có thói quen đi đại tiện không đúng cách, khả năng nhiều người trong gia đình đó cùng mắc bệnh trĩ là rất cao. Do đó, thay vì lo lắng về yếu tố gen, việc tập trung cải thiện thói quen sinh hoạt và dinh dưỡng cho cả gia đình sẽ là cách hiệu quả nhất để phòng ngừa và điều trị bệnh trĩ.

Phần II: Phân độ bệnh trĩ nội và các triệu chứng qua từng giai đoạn

Trong y học hiện đại, việc phân độ bệnh trĩ được áp dụng chủ yếu cho trĩ nội, dựa trên mức độ sa búi trĩ ra ngoài ống hậu môn. Đây là hệ thống phân loại có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định phác đồ điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân.

Bệnh trĩ nội được chia thành 4 cấp độ:

• Trĩ nội độ 1: Đây là giai đoạn khởi phát của bệnh. Búi trĩ chỉ mới hình thành, nằm hoàn toàn bên trong ống hậu môn và không sa ra ngoài. Triệu chứng điển hình và thường là duy nhất ở giai đoạn này là chảy máu đỏ tươi, không gây đau. Máu có thể chỉ dính trên giấy vệ sinh hoặc nhỏ giọt vào bồn cầu sau khi đi đại tiện.
• Trĩ nội độ 2: Búi trĩ bắt đầu sa ra ngoài ống hậu môn khi đi đại tiện, nhưng có khả năng tự co vào trong sau khi đi vệ sinh xong. Lúc này, lượng máu chảy có thể nhiều hơn và người bệnh bắt đầu cảm thấy ngứa hoặc cộm ở hậu môn.
• Trĩ nội độ 3: Búi trĩ sa ra ngoài nhiều hơn khi đi đại tiện, khi di chuyển nhiều, ngồi xổm hoặc làm việc nặng. Búi trĩ không thể tự co lại mà người bệnh phải dùng tay đẩy vào. Giai đoạn này, người bệnh có thể cảm thấy đau đớn, khó chịu và nguy cơ nhiễm trùng tăng cao.
• Trĩ nội độ 4: Đây là giai đoạn cuối cùng và nghiêm trọng nhất. Búi trĩ thường xuyên nằm ngoài ống hậu môn và không thể dùng tay đẩy vào được. Người bệnh cảm thấy đau đớn và khó chịu liên tục, ngay cả khi ngồi, đứng hoặc vận động mạnh. Giai đoạn này thường đi kèm với các biến chứng nguy hiểm như tắc mạch, sa nghẹt hoặc hoại tử búi trĩ.

Trong khi việc phân độ trĩ nội dựa trên mức độ sa là một tiêu chuẩn phổ biến, thì trĩ ngoại lại không được phân loại theo cách này. Mặc dù một số tài liệu có thể mô tả các cấp độ 1-4 cho trĩ ngoại, nhưng cách phân loại này chủ yếu dựa trên kích thước và triệu chứng cục bộ như ngứa, sưng, tắc mạch gây đau rát, chứ không phải mức độ sa búi trĩ. Sự khác biệt này là một điểm quan trọng cần được hiểu rõ để tránh nhầm lẫn trong quá trình chẩn đoán và điều trị.

Để có cái nhìn tổng quan và dễ so sánh, dưới đây là bảng phân tích chi tiết các cấp độ trĩ nội:

Phần III: Phân tích chỉ định điều trị: Khi nào thì phẫu thuật?

Việc lựa chọn phương pháp điều trị bệnh trĩ tuân theo một nguyên tắc chung: bắt đầu từ các biện pháp ít xâm lấn nhất và chỉ can thiệp phẫu thuật khi bệnh đã tiến triển nặng hoặc có biến chứng.

Điều trị không phẫu thuật: Dành cho trĩ cấp độ 1 & 2

Ở giai đoạn sớm, khi bệnh trĩ còn nhẹ, các phương pháp điều trị bảo tồn và tối thiểu thường mang lại hiệu quả cao.

1. Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống: Đây là nền tảng của mọi phác đồ điều trị và phòng ngừa. Người bệnh cần tăng cường các thực phẩm giàu chất xơ như rau củ, trái cây, và ngũ cốc nguyên hạt để làm mềm phân, tránh táo bón. Việc uống đủ nước (2-2,5 lít/ngày) là yếu tố thiết yếu để hỗ trợ quá trình tiêu hóa và ngăn ngừa táo bón. Ngoài ra, cần tạo thói quen đi đại tiện đúng giờ hàng ngày và tránh ngồi lâu trên bồn cầu. Tập thể dục đều đặn, đặc biệt là các môn thể thao nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội, cũng giúp cải thiện nhu động ruột và tuần hoàn máu vùng hậu môn.
2. Điều trị nội khoa: Bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc để làm giảm triệu chứng. Các thuốc này bao gồm thuốc uống (như Daflon, Tottri), thuốc đặt hậu môn dạng viên đạn, và thuốc mỡ bôi ngoài. Chúng có tác dụng làm co mạch, giảm đau, chống viêm và giúp giảm sưng búi trĩ.
3. Các thủ thuật can thiệp tối thiểu: Áp dụng cho trĩ nội độ 1, 2 và một phần độ 3.

• Tiêm xơ búi trĩ: Là thủ thuật tiêm một dung dịch hóa học vào búi trĩ để gây xơ hóa, làm teo búi trĩ và giảm lượng máu đến nuôi búi trĩ. Phương pháp này đơn giản, ít đau và hiệu quả cao trong việc cầm máu.
• Thắt vòng cao su: Bác sĩ sử dụng dụng cụ chuyên dụng để thắt một vòng cao su vào gốc búi trĩ, cắt đứt nguồn máu nuôi dưỡng. Sau khoảng một tuần, búi trĩ sẽ teo và tự rụng. Thủ thuật này hiệu quả cho trĩ nội độ 2, 3 và đôi khi là độ 1.
• Quang đông hồng ngoại: Sử dụng nhiệt lượng từ tia hồng ngoại để làm đông và teo các mạch máu trong búi trĩ. Phương pháp này an toàn, không gây đau và có hiệu quả cầm máu tốt.

Chỉ định phẫu thuật: Cho trĩ cấp độ 3, 4 và các trường hợp đặc biệt

Khi bệnh trĩ đã tiến triển đến giai đoạn nặng, các phương pháp điều trị không phẫu thuật không còn hiệu quả. Phẫu thuật cắt trĩ được khuyến cáo cho những trường hợp sau:

• Trĩ nội độ 3 và độ 4: Đây là chỉ định phẫu thuật phổ biến nhất. Ở các cấp độ này, búi trĩ sa ra ngoài nhiều, không thể tự co lên hoặc thường xuyên nằm ngoài hậu môn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
• Trĩ ngoại lớn hoặc trĩ hỗn hợp: Đặc biệt khi các búi trĩ ngoại gây đau đớn, viêm loét hoặc tắc mạch.
• Các biến chứng cấp tính: Búi trĩ bị tắc mạch (do có cục máu đông trong lòng búi trĩ gây đau đớn dữ dội), sa nghẹt (búi trĩ bị kẹt ở ngoài không thể đẩy vào).
• Chảy máu ồ ạt hoặc kéo dài: Tình trạng chảy máu liên tục có thể dẫn đến thiếu máu mạn tính, suy giảm hồng cầu.
• Trĩ tái phát: Những trường hợp đã điều trị bằng các phương pháp khác (như thắt vòng cao su, tiêm xơ) nhưng không mang lại hiệu quả lâu dài.

Phần IV: So sánh các phương pháp phẫu thuật trĩ hiện đại

Trong y học hiện đại, có nhiều phương pháp phẫu thuật trĩ khác nhau, mỗi phương pháp có những ưu và nhược điểm riêng. Việc lựa chọn phương pháp nào phụ thuộc vào loại trĩ, mức độ bệnh, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân và kinh nghiệm của bác sĩ.

Dưới đây là phân tích chi tiết về một số phương pháp phổ biến:

• Phẫu thuật cổ điển (Milligan Morgan):

• Kỹ thuật: Phẫu thuật viên sẽ cắt bỏ hoàn toàn từng búi trĩ một và khâu lại hoặc để hở vết thương. Đây là một phương pháp cắt trĩ triệt để.
• Chỉ định: Thường được áp dụng cho trĩ nội độ 3, 4, trĩ ngoại lớn, và trĩ hỗn hợp ở mức độ nặng.
• Ưu điểm: Tỷ lệ thành công cao, khả năng tái phát bệnh rất thấp (chỉ khoảng 5% sau 5 năm). Chi phí điều trị thấp hơn so với các phương pháp hiện đại khác.
• Nhược điểm: Đau nhiều sau mổ do vị trí phẫu thuật là vùng nhạy cảm của hậu môn. Thời gian hồi phục kéo dài, có thể mất từ 2-3 tháng để vết thương lành hoàn toàn. Vết mổ hở dễ bị nhiễm khuẩn do tiếp xúc với phân, và có nguy cơ hẹp hậu môn nếu kỹ thuật không tốt.

• Phẫu thuật Longo:

• Kỹ thuật: Sử dụng máy khâu vòng tự động để cắt một khoanh niêm mạc và lớp dưới niêm mạc phía trên đường lược (cách búi trĩ khoảng 3cm). Việc này vừa kéo búi trĩ sa về vị trí bình thường, vừa cắt nguồn máu nuôi dưỡng búi trĩ, khiến chúng teo dần đi.
• Chỉ định: Phương pháp này phù hợp cho các trường hợp trĩ nội độ 2, 3 và thậm chí cả độ 4.
• Ưu điểm: Ít đau sau mổ, thời gian phẫu thuật ngắn, và bệnh nhân có thể xuất viện sớm (sau 10-24 giờ). Tỷ lệ tái phát sau mổ thấp.
• Nhược điểm: Chi phí cao hơn so với phương pháp truyền thống. Phương pháp này không phù hợp với trĩ ngoại lớn hoặc trĩ hỗn hợp phức tạp.

• Phẫu thuật Laser:

• Kỹ thuật: Sử dụng năng lượng từ tia laser (như laser CO2 hoặc Diode) để đốt và làm xơ hóa búi trĩ. Năng lượng laser tác động vào các mạch máu nuôi búi trĩ, làm chúng co lại mà không cần cắt bỏ hoàn toàn, từ đó bảo tồn cấu trúc giải phẫu của hậu môn.
• Chỉ định: Thường được áp dụng hiệu quả cho trĩ độ 2, 3. Với trĩ độ 4, phương pháp này cần được cân nhắc cẩn thận hoặc kết hợp với các kỹ thuật khác.
• Ưu điểm: Là phương pháp ít xâm lấn, ít đau, thời gian hồi phục sớm, và bảo toàn chức năng sinh lý của hậu môn.
• Nhược điểm: Đòi hỏi bác sĩ có chuyên môn cao và trang thiết bị hiện đại để thực hiện, dẫn đến chi phí có thể cao.

Dưới đây là bảng so sánh tổng quan các phương pháp phẫu thuật trĩ chính:

Phần V: Chế độ chăm sóc và phòng ngừa toàn diện

Dù phẫu thuật có thành công đến đâu, việc chăm sóc sau mổ và duy trì lối sống lành mạnh là yếu tố quyết định để ngăn ngừa bệnh tái phát. Nhiều nghiên cứu cho thấy bệnh trĩ có thể tái phát ngay cả sau khi được phẫu thuật triệt để. Điều này xảy ra vì phẫu thuật chỉ giải quyết triệu chứng (cắt bỏ búi trĩ) chứ không loại bỏ nguyên nhân gốc rễ (thói quen sinh hoạt và dinh dưỡng không khoa học). Do đó, chế độ chăm sóc và phòng ngừa đóng vai trò then chốt trong việc duy trì hiệu quả điều trị lâu dài.

Chăm sóc sau phẫu thuật

• Chế độ ăn uống: Sau phẫu thuật, người bệnh nên ăn các loại thức ăn mềm, dễ tiêu hóa và tăng cường bổ sung chất xơ như khoai lang, súp lơ, cà chua để làm mềm phân và giúp ruột hoạt động dễ dàng. Cần uống đủ 2-2,5 lít nước mỗi ngày và tránh xa các loại đồ ăn cay nóng, đồ uống có cồn, cà phê, và thuốc lá.
• Vệ sinh hậu môn: Giữ vệ sinh sạch sẽ, khô thoáng vùng hậu môn là yếu tố quan trọng nhất để phòng ngừa nhiễm trùng. Người bệnh nên ngâm rửa hậu môn bằng nước ấm pha muối loãng hoặc dung dịch sát khuẩn khoảng 15-20 phút, 2-3 lần mỗi ngày và sau mỗi lần đi đại tiện. Sử dụng khăn mềm thay vì giấy vệ sinh cứng để tránh làm tổn thương vết mổ.
• Sinh hoạt và vận động: Người bệnh cần vận động nhẹ nhàng và nghỉ ngơi khi cảm thấy mệt mỏi. Tránh các hoạt động mạnh như chạy, nhảy, ngồi xổm, hoặc mang vác vật nặng để giảm áp lực lên vết thương.
• Theo dõi biến chứng: Cần liên hệ ngay với bác sĩ nếu có các dấu hiệu bất thường như chảy máu nhiều, đau không dứt, sưng tấy, mưng mủ, hoặc sốt.

Chiến lược phòng ngừa bệnh trĩ

Để ngăn ngừa bệnh trĩ tái phát, người bệnh cần chủ động thay đổi lối sống một cách khoa học:

• Dinh dưỡng hợp lý: Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế các loại thịt đỏ, đồ ăn nhanh, và thực phẩm cay nóng.
• Thói quen sinh hoạt: Tránh đứng hoặc ngồi quá lâu. Dân văn phòng nên đứng dậy và đi lại sau mỗi 1-2 giờ. Tập thể dục đều đặn giúp tăng cường nhu động ruột và tuần hoàn máu vùng hậu môn.
• Đại tiện đúng cách: Không nên ngồi trên bồn cầu quá 5-10 phút. Nếu chưa có nhu cầu, hãy đứng dậy và chờ đợi. Một tư thế đại tiện đúng là ngồi hướng về phía trước và đặt chân lên một chiếc ghế nhỏ để đầu gối cao hơn hông. Tư thế này giúp làm thẳng ruột già, giảm áp lực khi rặn và giúp việc đại tiện trở nên dễ dàng hơn.

Kết luận: Điều trị khoa học, phòng ngừa chủ động

Bệnh trĩ là một bệnh lý phổ biến nhưng hoàn toàn có thể được kiểm soát và chữa khỏi. Chìa khóa để điều trị hiệu quả nằm ở việc nhận biết đúng cấp độ bệnh, tuân thủ phác đồ điều trị phù hợp, và quan trọng nhất là duy trì một lối sống lành mạnh. Từ việc thay đổi chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt ở giai đoạn đầu, cho đến các can thiệp y tế và phẫu thuật ở giai đoạn sau, mỗi bước đi đều cần được thực hiện một cách khoa học và có sự hướng dẫn của chuyên gia.

Bài viết này cung cấp một cái nhìn toàn diện và chuyên sâu về bệnh trĩ, nhưng không thể thay thế cho lời khuyên của bác sĩ chuyên khoa. Mọi dấu hiệu bất thường, đặc biệt là khi bệnh đã ở cấp độ nặng, cần được thăm khám và chẩn đoán chính xác tại các cơ sở y tế uy tín. Việc điều trị kịp thời không chỉ giúp giảm đau đớn mà còn ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm, mang lại cuộc sống thoải mái và khỏe mạnh.