Bệnh Run Tay: Nguyên Nhân, Phân Loại và Hướng Điều Trị Từ Chuyên Gia
15:27 - 17/11/2017
Run tay không đơn giản chỉ là lo lắng. Khám phá ngay các nguyên nhân từ sinh lý, bệnh Parkinson đến tổn thương tiểu não. Bài viết cung cấp thông tin khoa học, dễ hiểu và lời khuyên từ chuyên gia thần kinh.
Bàn tay là công cụ đắc lực giúp chúng ta thực hiện mọi công việc, từ những hành động tinh tế như viết chữ, cầm đũa đến những việc mạnh mẽ như cầm búa, kéo vật nặng. Thế nhưng, khi bàn tay bỗng dưng "không nghe lời", run rẩy một cách khó hiểm, không ít người cảm thấy hoang mang, lo lắng. Có phải bạn đang trải qua điều này? Bài viết này sẽ đồng hành cùng bạn để tìm hiểu một cách tường tận về bệnh run tay, giúp bạn có cái nhìn rõ ràng và biết cách ứng phó phù hợp.
Run Tay Là Gì? Hiểu Đúng Để Không Còn Hoang Mang
Run tay (hay còn gọi là tremor) là một dạng rối loạn vận động phổ biến, đặc trưng bởi những cử động run rẩy, lắc lư theo nhịp một cách không tự chủ. Hiện tượng này xảy ra do sự co thắt luân phiên, không kiểm soát được của các nhóm cơ đối kháng nhau.
Để chẩn đoán và điều trị đúng, bác sĩ thường dựa vào thời điểm xuất hiện cơn run:
Run khi nghỉ ngơi (Run yên tĩnh): Run xuất hiện khi cơ bắp hoàn toàn thư giãn, tay bạn đặt yên trên đùi hoặc mặt bàn. Đây thường là dấu hiệu đặc trưng của bệnh Parkinson.
Run khi hoạt động (Run động tác): Run xuất hiện khi bạn thực hiện một cử động có chủ ý. Run khi hoạt động lại được chia nhỏ thành:
Run tư thế: Run khi giữ một tư thế chống lại trọng lực, như duỗi thẳng tay ra trước mặt.
Run khi vận động: Run xảy ra trong quá trình thực hiện một động tác có mục đích, như đưa ngón tay chạm vào đầu mũi của mình.
Run đặc task-specific: Chỉ xảy ra khi làm một việc cụ thể, như viết chữ (gọi là run khi viết).
Việc xác định đúng loại run là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng để tìm ra nguyên nhân gốc rễ.
Giải Mã Các Nguyên Nhân Gây Run Tay Phổ Biến
Run tay không phải là một bệnh, mà là một triệu chứng của nhiều tình trạng sức khỏe khác nhau, từ lành tính đến cần điều trị chuyên sâu. Dưới đây là các nguyên nhân thường gặp nhất.
1. Run Tay Sinh Lý - "Người Bạn" Vô Hại Của Cơ Thể
Đây là loại run tay phổ biến nhất mà hầu hết chúng ta đều từng trải qua.
Đặc điểm: Run nhẹ, tần suất nhanh (khoảng 8-12 lần/giây, tức 480-720 lần/phút - thông tin trong bài nghiên cứu ban đầu có lẽ nhầm lẫn về con số này), thường không đối xứng và chỉ xuất hiện thoáng qua.
Nguyên nhân: Thường bị kích hoạt bởi các yếu tố tạm thời như:
Căng thẳng, lo lắng, hồi hộp (trước khi thuyết trình, phỏng vấn).
Mệt mỏi, kiệt sức.
Hạ đường huyết (đói bụng).
Dùng quá nhiều caffeine (cà phê, trà đặc, nước tăng lực).
Thiếu ngủ.
Điều trị: Run sinh lý không cần điều trị y tế. Nó sẽ biến mất khi bạn loại bỏ các tác nhân kích thích, nghỉ ngơi và thư giãn.
2. Run Tay Tăng Cường Sinh Lý - Khi "Người Bạn" Trở Nên Quá Khích
Đây là phiên bản "nặng đô" hơn của run sinh lý. Nó có đặc điểm tương tự nhưng biên độ run lớn hơn, dễ nhận thấy hơn.
Nguyên nhân: Thường là hậu quả của một tình trạng bệnh lý hoặc sử dụng thuốc khiến hệ thần kinh bị kích thích quá mức:
Cường giáp: Tuyến giáp hoạt động quá mức làm tăng tốc độ trao đổi chất, gây run tay, hồi hập, sút cân.
Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như thuốc giãn phế quản, corticoid, thuốc chống trầm cảm, hormone tuyến giáp tổng hợp có thể gây run.
Rối loạn điện giải, hạ đường huyết nặng.
Cai rượu hoặc lạm dụng chất kích thích.
3. Run Vô Căn (Run Tay Nguyên Phát) - Kẻ "Vô Danh" Phổ Biến
Đây là một trong những rối loạn vận động phổ biến nhất, thường gặp ở người trung niên và cao tuổi.
Đặc điểm:
Thường là run tư thế và run khi vận động, ảnh hưởng chủ yếu đến bàn tay, đôi khi là đầu (gật gù hoặc lắc lư), giọng nói.
Một đặc điểm rất đặc trưng: run thường giảm rõ rệt hoặc biến mất sau khi uống một chút rượu bia. (Tuy nhiên, không nên lạm dụng điều này để tự điều trị).
Có tính chất gia đình rõ rệt: khoảng 50% bệnh nhân có người thân cũng bị run.
Run không kèm theo các triệu chứng thần kinh khác như cứng đờ, chậm chạp.
Tiến triển: Run vô căn thường tiến triển chậm, có thể nặng hơn theo tuổi tác và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày như cầm ly nước, viết chữ.
4. Bệnh Parkinson - Nguyên Nhân Hàng Đầu Của Run Khi Nghỉ
Bệnh Parkinson là một bệnh thoái hóa thần kinh tiến triển, gây ra bởi sự thiếu hụt dopamine trong não.
Đặc điểm run:
Run khi nghỉ ngơi là dấu hiệu điển hình: Tay run như "vê thuốc lào" hoặc "đếm tiền", thường biến mất hoặc giảm khi bạn bắt đầu cử động.
Run thường bắt đầu ở một bên cơ thể (bên tay trái hoặc phải).
Kèm theo các triệu chứng quan trọng khác: Cứng cơ bắp, cử động chậm chạp (bradykinesia), và mất ổn định tư thế (dễ ngã).
Đối tượng: Thường gặp ở người cao tuổi, nhưng cũng có thể xảy ra ở người trẻ (Parkinson khởi phát sớm).
5. Run Do Tổn Thương Tiểu Não - Khi Trung Tâm Giữ Thăng Bằng Gặp Sự Cố
Tiểu não là phần não chịu trách nhiệm phối hợp các cử động và giữ thăng bằng. Tổn thương tiểu não (do đột quỵ, u, xơ cứng rải rác, hoặc thoái hóa) sẽ gây ra run.
Đặc điểm:
Là run khi vận động, đặc biệt rõ ở cuối của một động tác (ví dụ: khi sắp chạm vào một vật nào đó).
Luôn kèm theo mất cân bằng, dáng đi loạng choạng, nói run run, cử động vụng về.
Run này thường không đáp ứng tốt với các loại thuốc điều trị run thông thường.
6. Run Do Tâm Lý - Căn Bệnh Đến Từ "Cái Đầu"
Đây là một dạng run phức tạp, có liên quan mật thiết đến các yếu tố tâm lý.
Đặc điểm:
Khởi phát đột ngột và có thể tự biến mất đột ngột.
Tính chất run thay đổi thất thường: Tần suất và biên độ run có thể chênh lệch rất lớn từng ngày, từng giờ.
Một dấu hiệu then chốt: Run tăng lên rõ rệt khi người bệnh tập trung chú ý vào nó, và giảm đi hoặc biến mất khi họ bị phân tâm (như khi làm một việc phức tạp khác).
Thường không phù hợp với bất kỳ loại run thần kinh kinh điển nào.
Điều trị: Hướng tiếp cận chính là liệu pháp tâm lý, trị liệu hành vi và có thể dùng thuốc chống trầm cảm, lo âu nếu cần.
Khi Nào Cần Gặp Bác Sĩ? Hành Trình Chẩn Đoán Run Tay
Bạn nên đặt lịch hẹn với bác sĩ chuyên khoa Thần kinh khi:
Run tay mới xuất hiện, hoặc trở nên nặng hơn.
Run ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc và sinh hoạt hàng ngày (ăn uống, mặc quần áo, viết lách).
Run kèm theo các triệu chứng đáng lo ngại khác: cứng cơ, chậm chạp, dáng đi bất thường, nói run, sút cân, hồi hộp...
Quy trình chẩn đoán thường bao gồm:
Hỏi bệnh sử kỹ lưỡng: Tiền sử gia đình, thuốc đang dùng, thói quen sinh hoạt.
Khám thần kinh toàn diện: Đánh giá loại run, phạm vi ảnh hưởng, phản xạ, sức cơ, sự phối hợp vận động...
Một số test đơn giản tại phòng khám: Duỗi thẳng hai tay, viết chữ, vẽ hình xoắn ốc...
Xét nghiệm (nếu cần): Xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng tuyến giáp, đường huyết, điện giải. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định chụp MRI não để loại trừ các tổn thương cấu trúc.
Hướng Điều Trị Run Tay: Kiên Nhẫn và Cá Nhân Hóa
Việc điều trị bệnh run tay phụ thuộc hoàn toàn vào nguyên nhân cơ bản. Không có một phác đồ chung cho tất cả mọi người.
Điều trị nguyên nhân: Đây là cách tiếp cận hiệu quả nhất.
Run do cường giáp: Điều trị ổn định tuyến giáp, run sẽ giảm.
Run do thuốc: Bác sĩ sẽ xem xét điều chỉnh liều hoặc đổi sang loại thuốc khác.
Run do rối loạn tâm lý: Trị liệu tâm lý là then chốt.
Điều trị bằng thuốc:
Với run vô căn: Các thuốc ức chế beta (như Propranolol) và thuốc chống động kinh (như Primidone) thường được sử dụng đầu tay.
Với bệnh Parkinson: Levodopa và các chất chủ vận Dopamine là nền tảng của điều trị.
Vật lý trị liệu: Các bài tập giúp cải thiện sức mạnh cơ bắp, sự phối hợp và kiểm soát vận động, từ đó giúp bạn thích nghi và giảm bớt ảnh hưởng của run.
Phẫu thuật: Được xem xét khi run nặng và không đáp ứng với thuốc.
Kích thích não sâu (DBS): Đặt một điện cực vào vùng não kiểm soát vận động để phát xung điện ức chế run. Rất hiệu quả với run vô căn và run do Parkinson.
Phẫu thuật định vị (Mổ Gamma Knife): Sử dụng tia gamma để phá hủy một điểm nhỏ trong não gây ra run.
Lời Khuyên Hữu Ích Cho Người Bị Run Tay
Bên cạnh các phương pháp y tế, thay đổi lối sống có thể giúp bạn kiểm soát triệu chứng tốt hơn:
Giảm căng thẳng: Tập thiền, hít thở sâu, yoga, nghe nhạc thư giãn.
Hạn chế chất kích thích: Caffeine, nicotine, rượu bia (dù run vô căn có thể giảm sau uống rượu, nhưng lạm dụng sẽ gây "hiệu ứng dội ngược", làm run nặng hơn sau đó).
Ngủ đủ giấc: Đảm bảo ngủ 7-8 tiếng mỗi đêm.
Dinh dưỡng cân bằng: Ăn đủ bữa, tránh để hạ đường huyết.
Sử dụng dụng cụ hỗ trợ: Bát đĩa, thìa dĩa, bút viết được thiết kế đặc biệt cho người run tay có thể giúp ích rất nhiều trong sinh hoạt.
Bệnh run tay là một triệu chứng đa dạng, ẩn chứa nhiều nguyên nhân khác nhau. Từ những cơn run sinh lý thoáng qua do lo lắng, đến những dấu hiệu cảnh báo của bệnh lý thần kinh nghiêm trọng như Parkinson. Điều quan trọng nhất là bạn không nên chủ quan hoặc tự chẩn đoán. Hãy xem bàn tay run rẩy như một tín hiệu cơ thể đang gửi đến bạn. Việc tìm gặp bác sĩ chuyên khoa Thần kinh để được chẩn đoán chính xác và có phác đồ điều trị phù hợp là bước đi thông minh và cần thiết nhất. Với sự tiến bộ của y học hiện đại, hầu hết các trường hợp run tay đều có thể được kiểm soát tốt, giúp bạn lấy lại sự tự tin và chất lượng cuộc sống.
Lưu ý: Bài viết mang tính chất tham khảo và cung cấp thông tin, không thay thế cho chẩn đoán và tư vấn y khoa trực tiếp từ bác sĩ chuyên khoa.
