Ngộ Độc Ethanol Cấp: Dấu Hiệu, Cách Xử Trí và Phòng Ngừa | Hướng Dẫn Chi Tiết

1. Đại cương về ngộ độc rượu cấp tính

Ngộ độc rượu cấp tính không chỉ đơn thuần là tình trạng "say rượu" thông thường mà là một tình trạng cấp cứu y tế thực sự nguy hiểm. Khi lượng ethanol trong máu vượt quá khả năng chuyển hóa của gan, nó trở thành chất độc với cơ thể, có thể dẫn đến hôn mê, suy hô hấp, thậm chí tử vong.

Điều đáng chú ý là mức độ nghiêm trọng và tỷ lệ tử vong do ngộ độc rượu thường liên quan đến các tai nạn, chấn thương, tội phạm và hạ đường huyết đi kèm. Khi bị ngộ độc rượu, bệnh nhân dễ bị chấn thương hơn và việc đánh giá tình trạng bệnh nhân cũng trở nên khó khăn hơn do rối loạn ý thức.

Một điểm quan trọng cần lưu ý: Khi nghi ngờ ngộ độc rượu, các bác sĩ luôn phải loại trừ khả năng ngộ độc các loại rượu khác và ethylen glycol (đặc biệt là methanol và ethylene glycol) vì cách xử trí hoàn toàn khác nhau.

2. Chẩn đoán ngộ độc ethanol

2.1. Chẩn đoán xác định

Triệu chứng lâm sàng:

• Hơi thở: Có thể có mùi rượu, nhưng không phải lúc nào cũng thấy rõ

• Thần kinh: Biểu hiện rối loạn ý thức với nhiều mức độ khác nhau, từ kích thích, rối loạn hành vi, cảm xúc đến chậm chạp, sững sờ, hôn mê

• Hô hấp: Ức chế hô hấp, giảm thông khí phế nang, ứ đọng, nguy cơ viêm phổi do sặc

• Tim mạch: Hạ huyết áp, trụy tim mạch

• Thận: Có thể suy thận cấp do tiêu cơ vân

• Toàn thân: Hạ đường huyết, hạ thân nhiệt

Biến chứng nguy hiểm:

• Hôn mê nhiễm toan chuyển hóa: toan ceton, toan lactic

• Hôn mê tăng áp lực thẩm thấu

• Chấn thương kèm theo, đặc biệt nguy hiểm là chấn thương sọ não và chấn thương cột sống cổ

Xét nghiệm chẩn đoán:

• Áp lực thẩm thấu máu (ALTT): tăng

• Khoảng trống thẩm thấu = ALTT đo được - ALTT ước tính (bình thường dưới 20)

• ALTT ước tính = Ure + glucose + 2 × Na máu

• Định lượng nồng độ ethanol trong máu hoặc hơi thở

• Ước tính nồng độ ethanol trong máu (mg/dl) = 4,6 × khoảng trống ALTT (chỉ áp dụng khi chắc chắn ngộ độc ethanol đơn thuần)

2.2. Chẩn đoán phân biệt

Khi có biểu hiện rối loạn ý thức, cần phân biệt với:

• Các nguyên nhân thần kinh: tai biến mạch não, hôn mê gan...

• Ngộ độc thuốc an thần, gây ngủ

• Ngộ độc methanol và glycol: Ban đầu biểu hiện giống ngộ độc ethanol, sau đó xuất hiện nhiễm toan chuyển hóa tăng dần, tổn thương thần kinh, thận, tim mạch, mù (với methanol)

• Ngộ độc isopropanol (cồn lau chùi): Biểu hiện giống ngộ độc ethanol nhưng thường có nôn nhiều có máu

2.3. Chẩn đoán biến chứng

Các biến chứng cần được phát hiện kịp thời:

• Chấn thương (đặc biệt chấn thương sọ não)

• Hạ đường huyết

• Tai biến mạch não

• Tiêu cơ vân, nhiễm toan ceton, rối loạn nước điện giải

• Suy hô hấp

Các xét nghiệm cần thiết: ure, glucose, creatinin; điện giải, CK; amylase, AST, ALT, khí máu động mạch, công thức máu, đông máu, Xquang tim phổi, tổng phân tích nước tiểu, ceton niệu, CT scan sọ não, siêu âm bụng, điện tim.

3. Điều trị ngộ độc ethanol cấp

Nguyên tắc cấp cứu cơ bản:

• Kiểm soát đường thở: Đặt bệnh nhân nằm nghiêng an toàn, chống tụt lưỡi, làm sạch đờm dãi

• Đảm bảo hô hấp: Thở oxy, bóp bóng, đặt nội khí quản tùy tình trạng hô hấp

• Đảm bảo tuần hoàn: Đặt catheter tĩnh mạch trung tâm, bù đủ dịch, dùng thuốc vận mạch nếu cần

• Giữ ấm cho bệnh nhân

Điều trị cụ thể:

• Hôn mê: Kiểm soát đường thở, đảm bảo hô hấp

• Tụt huyết áp: Bù dịch, dùng thuốc vận mạch

• Chống hạ đường huyết: Truyền glucose ưu trương kết hợp tiêm vitamin B1 200mg/ngày

• Điều trị các chấn thương kết hợp

• Điều trị biến chứng: Tiêu cơ vân, suy thận, nhiễm trùng, rối loạn nước điện giải

Trường hợp đặc biệt - rượu không rõ nguồn gốc:
Với bệnh nhân uống rượu tự nấu, rượu lậu, rượu giả hoặc không rõ loại rượu, cần theo dõi sát:

• Nếu lâm sàng cải thiện, khoảng trống thẩm thấu và khí máu bình thường: bệnh nhân hồi phục

• Nếu lâm sàng chưa đặc biệt ngoài dấu hiệu ngộ độc ethanol, khoảng trống thẩm thấu tăng nhưng khí máu bình thường: cần theo dõi tiếp

• Nếu có dấu hiệu nhiễm toan chuyển hóa nặng, nhìn mờ, tổn thương các cơ quan: nghĩ tới ngộ độc methanol hoặc glycol, cần lọc máu ngay

4. Phòng ngừa ngộ độc rượu

Giáo dục về tác hại của rượu:

• Giải thích cho bệnh nhân và gia đình về mối nguy hiểm của việc lạm dụng rượu

• Hiểu rõ các dấu hiệu ngộ độc rượu để kịp thời xử trí

Thực hành uống rượu an toàn:

• Uống có chừng mực, biết điểm dừng

• Không uống rượu khi đói

• Uống chậm, kết hợp ăn thức ăn

• Uống nhiều nước giữa các ly rượu

• Không pha trộn nhiều loại rượu

• Không uống rượu với thuốc

Tránh xa rượu kém chất lượng:

• Tuyệt đối không uống rượu không rõ nguồn gốc, rượu tự nấu, rượu giả

• Chỉ sử dụng rượu có thương hiệu, nguồn gốc rõ ràng

Nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm cần đưa đến bệnh viện:

• Co giật

• Thở chậm hoặc không đều (dưới 8 lần/phút)

• Thở ngừng từng cơn

• Da tái, nhợt hoặc tím tái

• Thân nhiệt hạ

• Mất ý thức, không thể đánh thức

5. Những hiểu lầm thường gặp về ngộ độc rượu

Hiểu lầm 1: "Có thể ngủ để hết say"
Sai lầm nguy hiểm này có thể dẫn đến tử vong do hít sặc chất nôn, hạ đường huyết, hạ thân nhiệt. Người say rượu nặng cần được theo dõi liên tục.

Hiểu lầm 2: "Uống cà phê giúp tỉnh rượu"
Caffeine không làm giảm nồng độ cồn trong máu, chỉ tạo cảm giác tỉnh táo giả, có thể dẫn đến đánh giá sai lầm về khả năng điều khiển phương tiện.

Hiểu lầm 3: "Tắm nước lạnh giúp tỉnh rượu"
Tắm nước lạnh có thể gây sốc nhiệt, hạ thân nhiệt nguy hiểm, đặc biệt với người say rượu.

6. Sơ cứu tại nhà khi nghi ngờ ngộ độc rượu

Khi gặp người nghi ngờ ngộ độc rượu:

1. Gọi cấp cứu 115 ngay khi có dấu hiệu nặng

2. Đặt bệnh nhân nằm nghiêng an toàn để tránh hít sặc

3. Giữ ấm cho bệnh nhân

4. Theo dõi nhịp thở, ý thức liên tục

5. Không để bệnh nhân ngủ một mình

6. Không cho uống thuốc giải rượu không rõ loại

7. Chuẩn bị sẵn thông tin về loại rượu uống, thời gian, số lượng

Kết luận

Ngộ độc ethanol cấp tính là tình trạng nguy hiểm, không chỉ ảnh hưởng đến bản thân người uống mà còn gây hậu quả cho gia đình và xã hội. Hiểu biết đúng về ngộ độc rượu, cách phòng tránh và xử trí kịp thời có thể cứu sống nhiều người. Hãy là người uống rượu thông minh - biết điểm dừng, biết cách xử trí khi có nguy cơ ngộ độc, và tuyệt đối tránh xa rượu không rõ nguồn gốc.

Bài viết mang tính chất tham khảo, khi có dấu hiệu ngộ độc rượu, vui lòng đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.

Tài liệu tham khảo:

1. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị nội khoa - Bệnh Viện Bạch Mai

2. Edward JL, Katherine M., Laurie B.G. (2001), "Ethanol", Clinical toxicology, pp. 605-612, WB. Saunders company.

3. National poisons centre (2010), "Ethanol", Toxinz, online version, New Zealand.